Akhunlar (Eftalitler) Devleti

Hun Milletinin bir koludur .Eftalitler olarak da bilinen Akhunlar, 5-6. yüzyıllar arasında, Afganistan, Kuzey Hindistan, Harezm, Doğu İran ve Doğu Türkistan'da hüküm sürdüler.

Hükümdarlarından Aksuvar'ın adı Bizans kaynaklarında Ephthalontos olarak geçer ve Eftalitler adı da buradan gelir. Orta Asya'daki Hun kavimlerinin en büyüğü olan Akhunlar, 5. yüzyılın başlarında Ceyhun Irmağı'nı geçerek komşuları Sasanilerin sınırlarına dayandılar.

Savaşçı hükümdarları Hakan'ın yönetiminde Rey önlerine kadar ilerlediler, ama Sasani Hükümdarı V. Behram bu akınları durdurdu. Akhunların güçlü hükümdarı Aksuvar, 457'de Firuz'un Sasani tahtına geçmesini destekledi ve karşılığında Tirmiz ile Vasgirt'i aldı. Ama sonradan Firuz’la arası açıldı ve 485'teki savaşta Firuz’u öldürerek Merv ve Herat’ı da Akhun topraklarına kattı.

Akhunlar bu tarihten sonra Sasanilerin içişlerinde de etkili oldular. 499'da I. Kubad’ı Sasani tahtına yeniden çıkardılar ve onu vergiye bağladılar. Akhunlar, 6. yüzyıla gelindiğinde topraklarını İran'dan Orta Asya'ya kadar genişletmişlerdi. Hindistan'ın da yarısını ellerinde tutuyorlardı. Ne var ki, doğudaki komşuları Cücenleri 546'da ortadan kaldıran Göktürkler Akhunların da durumunu sarstı.

Göktürk Hakanı İstemi Kağan, Sasani Hükümdarı I. Hüsrev’le ittifak kurarak Akhun topraklarına girdi. Göktürkler ve Sasaniler, ele geçirdikleri Akhun topraklarını aralarında paylaştılar ve 562’de Akhun Devleti’ne son verdiler.

Toharistan'da hüküm süren Akhun lideri Nizek Taran, 667'de Emevilere karşı ayaklandıysa da yeniden bir birlik kuramadı. Akhunlar, genel olarak göçebe bir yaşam sürüyorlardı. Buna karşın Gor, Huo ve Sakkala'yı başkent olarak da kullandılar. Akhunlar, Asya'nın ipek ticaretini ellerinde tuttukları sürece güçlerini korudular.

Göktürklerin İpek Yolu'nun denetimini ellerine geçirmesiyle bu üstünlüklerini yitirdiler. Akhunların Toharca denen bir dil konuştukları sanılır.

Akhun devletinin günümüze yansıyan en önemli özelliği toplumsal yapısında uyguladıkları ve günümüz sosyalizmine benzeyen yapısıdır.

Kadından gayri her şey ortak sözü onlardan günümüze kadar gelmiştir. Bazı teorisyenler tarihteki ilk sosyalist devlet olarak Akhunları gösterir.